"Herosi mitów germańskich. Sigurd Pogromca Smoka i inni Wölsungowie"

Autor: Artur Szrejter
Tytuł: "Herosi mitów germańskich. Sigurd Pogromca Smoka i inni Wölsungowie"
Tom: I
Seria: Wierzenia Germanów
Wydawnictwo: Instytut Wydawniczy Erica, 2015
Ilość stron: 349
Okładka: twarda

Kim byli Wölsungowie, wie chyba każdy miłośnik skandynawskiej mitologii - to najsławniejszy ród bohaterów z mitycznych opowieści starogermańskich, utrwalonych w Eddzie poetyckiej i Sadze o Wölsungach, z których najbardziej wyrazistym, a z pewnością najbardziej wzorcowym, jeśli chodzi o model germańskiego herosa, był Sigurd Zabójca Fafnira. Historia Sigurda jest o tyle istotna, że znajduje swoje odbicie w klasycznej Pieśni o Nibelungach, a jej echa są obecne w wielu europejskich mitach (np. postaci irlandzkiego bohatera Fionna mac Cumhaila czy legendach arturiańskich), jak i twórczości współczesnych tuzów literatury fantasy formatu Tolkiena.

Opowieści o  Wölsungach, tworzone na przestrzeni setek lat (od końca starożytności do początków średniowiecza) ulegały licznym przekształceniom wraz ze zmianami społeczno - religijnymi w starogermańskich społecznościach, dzięki czemu ich obraz oddawał aktualny stan rozwoju tychże. Dziś, analizując treści mitów, mamy wgląd w system wierzeń, obyczajowość, hierarchię społeczną oraz najróżniejsze aspekty codzienności Germanów, z uwzględnieniem zmian, jakim podlegały.

Artur Szrejter, archeolog specjalizujący się w dziejach ludów germańskich i pogańskiej religii Germanów, autor wielu książek popularnonaukowych związanych z tą tematyką, postanowił bliżej przyjrzeć się dynastii germańskich bohaterów - rodowi Wölsungów, by na przykładzie opowieści o losach poszczególnych jego członków prześledzić zmiany, jakie w nich następowały pod wpływem różnych czynników: społecznych, obyczajowych, politycznych, gospodarczych, świadomościowych, a także jaki był ich wpływ na kształtowanie i przeobrażenia wzorca "herosa doskonałego" oraz ukazanie etapów tych przekształceń na przykładach członków rodu: królów, wodzów, wojowników. A wszystko to w najnowszej publikacji zatytułowanej Herosi mitów germańskich.

Składa się ona z dwóch tomów, pierwszy zaś - który mam przed sobą - z dwóch części; Opowieści o Wölsungach to zbeletryzowana, oparta na autorskim przekładzie,  wersja tych rozdziałów sagi, które bezpośrednio opisują dzieje całego rodu. Część druga, rozbita na dwa tomy, to opracowanie składające się z biografii poszczególnych członków dynastii, którego istotą jest wszechstronna analiza: religijno - i mitoznawcza, historyczna, literacka, językoznawcza, etnograficzna, archeologiczna, a nawet psychologiczna treści mitów i jego elementów składowych. Nie tylko omawia ona wydarzenia z historii rodu, ale też objaśnia ich znaczenie i symbolikę, przekładając aspekty mityczne tych wydarzeń na szeroko rozumiany grunt kulturowy.

Jako że treść książki dotyczy przeobrażeń opowieści o bohaterach starogermańskich, autor na wstępie definiuje pojęcie herosa, omawia wzorzec jego biografii i opisuje zmiany, jakim podlegał począwszy od pierwotnej heroicznej postaci szamana w dobie paleolitu po średniowieczny ideał króla. Bazując na tych informacjach przechodzi do samych  Wölsungów rozważając, ile w mitycznych opowieściach treści stricte historycznych, a ile ściśle kulturowych. Szrejter omawia rolę, jaką Wölsungowie pełnili w mitach heroicznych, kiedy kształtował się wizerunek poszczególnych herosów, przybliża znaczenie imion oraz pochodzenie nazwy rodu.

Zapoznając się z biografiami konkretnych bohaterów publikacji, czytelnik szybko przekona się, że Wölsungowie niewiele mieli wspólnego z wizerunkiem szlachetnych, uczciwych i prawych herosów: już Sigi, protoplasta rodu i syn Odyna, był skrytobójcą i banitą, zaś Sigmund - dzieciobójcą, kazirodcą i bezwzględnym mścicielem. Życiorysy ich pełne są bohaterskich, co nie znaczy chwalebnych, przygód i czynów, ich charaktery wpasowują się w heroiczne wzorce na różne sposoby: Sigi, jako zdesakralizowany syn Odyna, stał się założycielem rodu; jego syn Rerir - to władca idealny (ze skazą, co również ma swoje znaczenie); Wölsung to wzór króla - bohatera od niezwykłych narodzin po heroiczną śmierć, ale dopiero Sigmund stał się uosobieniem archetypu postaci heroicznego władcy w germańskiej mitologii. Artur Szrejter, analizując poszczególne elementy biografii i mitu każdego z nich, omawia ich znaczenie w germańskiej kulturze, wyjaśnia symbolikę konkretnych wydarzeń i aktów, jakie stały się ich udziałem (np. dzieciobójstwo, kazirodztwo, przemianę w wilka Sigmunda) oraz sens obecności i rolę mitycznych istot pojawiających się w tych opowieściach.

Tak wszechstronna, wnikliwa i drobiazgowa interpretacja, to - wraz z przystępnie i ciekawie opowiedzianą sagą - największa zaleta tej publikacji. Każdy aspekt i motyw danego mitu zostaje rozebrany na czynniki pierwsze i poddany gruntownej, rzetelnej analizie; dotarcie do sedna mitycznej opowieści i jej pełne zrozumienie jest źródłem nie tylko dodatkowej wiedzy na temat germańskich wierzeń i obyczajowości, ale przede wszystkim niesamowitej frajdy. Szrejter rozwiewa wszelkie niejasności i nieścisłości, przystępnie i rzeczowo objaśnia niezrozumiałe, zaś tam, gdzie pojawia się możliwość wielorakich interpretacji – snuje możliwe hipotezy i podpowiada sposoby rozumienia kluczowych kwestii, podpierając się, rzecz jasna, solidną i rozległą wiedzą, nie przytłaczając nią jednakowoż czytelnika. Dzięki temu wywody autora, będące zbiorem hipotez dotyczących nie tylko przemian wizerunku herosa, ale również innych kwestii dotyczących wierzeń starogermańskich, układają się w spójny, logiczny, przekonujący, oraz, co równie ważne w przypadku publikacji popularnonaukowych – łatwo przyswajalny i zrozumiały obraz.

Pisząc o zaletach publikacji, koniecznie należy wspomnieć o dwóch aneksach do tomu pierwszego: zawierających drzewo genealogiczne Wölsungów, krótkie opisy okresów chronologicznych Europy Północnej i Środkowej w późnej starożytności i wczesnym średniowieczu oraz stanowisk archeologicznych, jak również o bogatej bibliografii pozwalającej poszerzyć swoją wiedzę na temat wierzeń i dziejów ludów germańskich. Herosi mitów germańskich to wyczerpująca, wszechstronna i rzetelna publikacja, dzięki której każdy miłośnik tematyki pogłębi i poszerzy swą wiedzę, zaś laik – za sprawą przystępnie i rzeczowo wyłożonej treści – bez trudu odnajdzie się w brutalnym, tajemniczym i magicznym świecie starogermańskich bohaterów. Z niecierpliwością oczekując drugiego tomu Herosów… – gorąco polecam lekturę, która z pewnością usatysfakcjonuje najbardziej wymagającego odbiorcę.

Moja ocena: 5/5

recenzja napisana dla portalu DużeKa :)