"Baśnie afroamerykańskie"

Autor: Roger D. Abrahams
Tytuł: "Baśnie afroamerykańskie"
Seria: "Baśnie etniczne"
Wydawnictwo: G+J, 2012
Ilość stron: 311
Okładka: miękka

Roger D. Abrahams jest profesorem folklorystyki na Uniwersytecie Pensylwanii i jednym z najważniejszych badaczy afroamerykańskiej kultury. Jakiś czas temu miałam okazję czytać Baśnie afrykańskie jego autorstwa, teraz przyszła kolej na opowieści z plantacji amerykańskiego Południa, karaibskich wysepek i ulic współczesnych gett, na których kształtowała się społeczność afroamerykańska.

Niniejszy zbiór zawiera ponad sto opowieści, które choć narodziły się na bezkresnych obszarach Nowego Świata, czerpały ze stylu i bogatej tradycji afrykańskiej. Historie te opowiadane były przez bajarzy głównie dla zabawy, choć pełniły też rolę cementującą i utwierdzającą grupową tożsamość społeczności i były sposobem na zachowanie tradycyjnych relacji międzyludzkich oraz społecznych, a także odreagowaniem zniewolenia - w inny jednakże sposób niż ten, do którego przyzwyczaiły nas, Polaków, lata walk narodowowyzwoleńczych. Opowieści afroamerykańskie ukazują bowiem skomplikowane związki między zniewolonymi Murzynami a białymi, którzy decydowali o ich życiu odzwierciedlając ich frustrację i bezradność, a zarazem pogodzenie się z losem.

Choć stanowiły formę rozrywki, zawierają w sobie specyficzny morał i przesłanie, podane jednakowoż w przewrotny sposób. Najczęściej ukazują sytuacje zniekształcające rzeczywistość, przekraczające granice wiarygodności, gdzie egoizm i piętnowane zwykle zachowania przedstawiane są jako normalne, cnoty zaś są wyśmiewane i prezentowane w negatywnym świetle. Można powiedzieć, że kłamstwa pokazują ważne prawdy pozwalające odnaleźć się w krzywdzącej rzeczywistości i przepełnionym niesprawiedliwością życiu niewolnika; celowy nonsens ukazuje, jak się NIE zachowywać w określonej sytuacji. Na czytelniku wychowanym w europejskim kręgu kulturowym historie te sprawiają wrażenie pozbawionych sensu i zmierzających donikąd; większość opowieści przedstawia błazeństwa trickstera, z których należy się śmiać i wysnuć naukę z jego zachowania. Zwykle sprowadza się ona do tego, by strzec się sztuczek i podstępów innych oraz podziwiać tych, którzy dzięki swemu sprytowi i kreatywności odnoszą zwycięstwo. Rzeczą godną uwagi jest to, że mają charakter zdecydowanie obrazoburczy; nie kwestie moralne i etyczne są w nich najważniejsze, lecz... wartka i dynamiczna akcja.

Baśnie afroamerykańskie uporządkowane są tematycznie, co ułatwia orientację i odnalezienie się w tej nielogicznej - z punktu widzenia Europejczyka - rzeczywistości.

Rozdział pierwszy zawiera opowieści traktujące o powstaniu świata, wyjaśniające występujące w nim zjawiska przyrodnicze i społeczne oraz zasady jego funkcjonowania, podkreślające przy tym konieczność dostosowania się do panujących realiów, które są co prawda niesprawiedliwe, ale na ich kształtowanie człowiek nie ma żadnego wpływu.

Kolejne rozdziały składają się z historii stanowiących ostrzeżenie, prezentujących konflikt między zachowaniem poprawnym a nagannym i ukazujących ich konsekwencje. W przeciwieństwie do pozostałych opowieści w zbiorze te niosą ze sobą konkretny morał.

Rozdział czwarty opowiada o podstępach i ich skutkach - to osławione historie o tricksterze i jego niemoralnych czynach. Ważne w nich są nie etyczne ich konsekwencje lecz fakt, że bohater dopiął swego, nieistotne jakimi sposobami. Trickster to pełen niewyczerpanych pomysłów egoista, który kradnie, gwałci i zabija, przekracza wszelkie granice, żyje na marginesie społeczności, ale budzi szacunek tym, że osiąga zamierzony cel. Następna część prezentuje opowiadania zasadzające się na konfrontacjach pomiędzy niewolnikiem a panem i ukazujące sprytne sposoby obchodzenia się z białym człowiekiem - swoista reakcja na pozbawienie godności i zniewolenie. Książkę kończą krótkie historyjki nonsensowne będące po prostu wyrazem poczucia humoru, rodzajem skeczów.

Baśnie afroamerykańskie to lektura niebanalna i zdumiewająco odmienna pod względem stylu, estetyki i prezentowanego sposobu myślenia oraz postrzegania świata od tego, do czego przyzwyczaiła czytelnika europejska kultura i tradycja. Nie wszystkie opowieści okażą się dla nas zrozumiałe, jestem jednak przekonana, że ich lektura będzie fascynującym doświadczeniem pozwalającym o ile nie pojąć, to na pewno poczuć ich specyfikę i klimat oraz spróbować ogarnąć ich kontekst kulturowy.

Gorąco polecam tę lekturę każdemu, kto ma ochotę zgłębić tajniki kultury afroamerykańskiej - od czasów przedsecesyjnych po współczesne - a także czytelnikom ceniącym sobie dynamiczne, pełne życia, oryginalne opowieści stanowiące część naszego światowego dziedzictwa.

Moja ocena: 4/5

Opublikowane na stronie: http://lubimyczytac.pl/ksiazka/128573/basnie-afroamerykanskie-basnie-etniczne/opinia/6324347#opinia6324347