"Baśnie afrykańskie"

Autor: Roger. D. Abrahams
Tytuł: "Baśnie afrykańskie"
Seria: "Baśnie etniczne"
Wydawnictwo: G+J, 2012
Ilość stron: 435
Okładka: miękka

Opowiadać historie to w nieskończoność na nowo tworzyć świat, społeczeństwo, ludzkość.

Opowieści z Czarnego Lądu w znacznej mierze różnią się od tych wywodzących się z naszego kręgu kulturowego, dlatego też są dla nas niezbyt zrozumiałym, często dziwacznym powiewem egzotyki. Wystarczy jednak choćby niewielka znajomość specyfiki i realiów życia kontynentu oraz roli tradycji przekazu ustnego, by opowieści te ożyły również w naszej wyobraźni, by okazało się, że podobnie jak dla nas mity, baśnie i legendy, tak i gawędy afrykańskie mają w gruncie rzeczy charakter uniwersalny i stanowią sposób na oswajanie człowieka z otaczającą go rzeczywistością, wyjaśnianie tajemnic życia, udzielanie odpowiedzi na pytania fundamentalne, ale też podtrzymywanie tradycji, cementowanie społeczności, budowania więzi rodzinnych i społecznych czy utrwalanie postaw moralnych zgodnych z obyczajowością społeczności.

Znany amerykański profesor folklorystyki Roger D. Abrahams podjął się karkołomnego zadania zebrania reprezentatywnej antologii opowieści ludów Afryki, co ze względu na ogromne zróżnicowanie kulturowe i rozległość geograficzną jest przedsięwzięciem godnym uznania. Jednak mimo tej barwnej różnorodności istniejąca zauważalna ciągłość w sferze estetyki oraz tradycja czerpiąca ze wspólnych cech obyczajowości charakterystycznej dla świata afrykańskiego pozwoliła autorowi wyłuskać opowieści najlepiej ilustrujące wspólnotę kulturową mieszkańców kontynentu.

Jako że kultury afrykańskie reprezentują tradycje przekazu ustnego, opowieści te przybierają specyficzną formę. Ogromną rolę w podtrzymywaniu ciągłości tradycji i więzi społeczno - rodzinnych, a zatem gwarantowaniu ładu społecznego, odgrywa bajarz. Jego opowieści są żywą gawędą, widowiskiem angażującym różne środki artystycznej ekspresji, istną psychodramą - w narracji uczestniczy cała społeczność, zaś zespołowe odgrywanie  opowieści ma na celu udzielanie się w sposób nieosobisty i pośredni w dyskusjach dotyczących ogólnych prawd wypracowanych przez pokolenia. Stąd tak charakterystyczne historie bez zakończenia, a raczej z zakończeniem tworzonym od nowa - za każdym razem.

Różnorodność opowieści zarówno pod względem treści, jak i formy skłoniła autora do dokonania podziału antologii na kilka części.

Część pierwsza zawiera bajki o cudach i dziwach, a więc należące do gatunku dobrze znanego mieszkańcom Europy i Ameryki Północnej, ale opowiedziane w afrykańskim stylu. Ich fabuła opiera się na tak popularnych motywach, jak próby, przez jakie musi przejść bohater, magiczni pomocnicy, jakich zdobywa czy ostateczna nagroda, którą najczęściej jest małżeństwo z córką króla.

Drugą część stanowią krótkie opowieści przedstawiające tematy do dyskusji najczęściej poruszające kwestie stosunków międzyludzkich i funkcjonowania w rodzinie i społeczności (miłość, posłuszeństwo, życiowe wybory). Znajdziemy tu historie z dylematem  omawiające konkretny problem moralny, nieposiadające zakończenia, oraz przypowieści zawierające naukę moralną lub odpowiedzi na fundamentalne pytania. Godny uwagi jest podkreślany przez autora pozorny paradoks - to fikcyjne opowieści na temat prawd życiowych.

Trzecią część tworzą historyjki opowiadane dla rozrywki, najczęściej o przygodach postaci znanej każdej mitologii, tzw. trickstera, czyli łotrzyka, intryganta uosabiającego cechy kreatywne i destrukcyjne jednocześnie.

W części czwartej poznamy opowieści sławiące wielkie czyny bohaterskich przodków, zaś ostatnia to historie z morałem służące podtrzymywaniu więzi rodzinnych i społecznych w duchu tradycji.

Baśnie afrykańskie to publikacja znakomita pod każdym względem. Nie można nie docenić ogromu pracy włożonej przez autora - to nie tylko heroiczne samo w sobie zebranie w jednej antologii najbardziej reprezentatywnych opowieści Czarnego Lądu, ale również przekazanie ich w czytelny sposób z zachowaniem afrykańskiego ducha; dzięki temu brzmią one nie tylko zrozumiale, ale i ciekawie. Ogromną zaletą jest także nakreślenie szerokiego kontekstu kulturowego opowieści - wstęp ma charakter przejrzystego i przystępnego wykładu etnograficznego, bez którego lektura baśni byłaby po prostu niezrozumiała i pozbawiona sensu. Abrahamsowi udało się zamknąć Afrykę w pigułce - bez nadmiernych uproszczeń i skrótowości oddał jej specyfikę, klimat, ducha, a dodatkowo podkreślił uniwersalizm ludzkich zmagań wspólny wszystkim cywilizacjom niezależnie od ich odległości w czasie i przestrzeni. Jak dla mnie - prawdziwa rewelacja i nie lada gratka dla wszystkich czytelników, którzy marzą o poznaniu tego niezwykłego kontynentu, jego kultury, obyczajowości i tradycji - stale transformującej, choć niezmiennej od stuleci. Dajcie się porwać magii afrykańskich opowieści, wciąż żywych, zaskakująco uniwersalnych i tak bardzo ludzkich.

Moja ocena: 5/5

recenzja napisana dla portalu Secretum ;)