"Wampiry w średniowiecznej Polsce"

Autor: Łukasz Maurycy Stanaszek
Tytuł: "Wampiry w średniowiecznej Polsce"
Wydawnictwo: Narodowe Centrum Kultury, 2016
Ilość stron: 131
Okładka: twarda

Opowieści o zmarłych wstających nocą z grobów i wysysających krew ze śpiących ludzi, zyskujących tym sposobem siły witalne i złudzenie życia, mają na Słowiańszczyźnie bardzo długą tradycję; choć na przestrzeni wieków oraz w zależności od obszaru występowania podlegały one licznym modyfikacjom, w swej podstawowej warstwie pozostawały niezmienne. Pomimo tego iż historie o istotach posiadających cechy wampiryczne znane są z różnych epok i zakątków świata, to właśnie Słowianie spopularyzowali ideę wampiryzmu, w dodatku na długo przed osiedleniem się w Europie. Wiara w nieboszczyków powracających do świata żywych i żywiących się ludzką krwią jest wypadkową pierwotnej, animistycznej wizji świata, w której ogromną rolę odgrywała magia, jak i przekonania o istnieniu życia pozagrobowego; to one dały początek ludowym przesądom i wierzeniom, które, wzbogacone o chrześcijańskie dogmaty oraz autentyczne wydarzenia wynikające z niewiedzy co do natury pewnych chorób, ukształtowały znany po dziś dzień wizerunek wampira.

Jaka jest geneza zjawiska wampiryzmu, w jaki sposób przebiegał jego rozwój, jakie były jego uwarunkowania społeczno - kulturowe i psychologiczne, a także podejmowane zabiegi antywampiryczne, służące ochronie danej społeczności oraz  ślady tychże działań badane przez  współczesnych archeologów i antropologów kultury - próby odpowiedzi na te pytania podjął się autor niniejszej książki, dr nauk humanistycznych, archeolog i antropolog właśnie, Łukasz Maurycy Stanaszek. Jego publikacja Wampiry w średniowiecznej Polsce powstała jako praca magisterska, została wydana dzięki wsparciu Narodowego Centrum Kultury po uprzednich modyfikacjach, dzięki którym spełnia ona standardy publikacji popularnonaukowej i ma szansę trafić, a także rzecz jasna zainteresować, szersze grono odbiorców.

Trzeba przyznać, że autor osiągnął swój cel. Książka łączy w sobie dwie sfery badań doktora Stanaszka: słowiańskie obrządki pogrzebowe oraz zjawisko wampiryzmu i jest próbą całościowego ujęcia tego zagadnienia, nie tylko w oparciu o przebadanie materiału wykopaliskowego, ale również zestawienie go ze źródłami etnograficznymi, antropologicznymi i medycznymi wczesnośredniowiecznych cmentarzysk z terenu Polski. Pogłębiona analiza porównawcza umożliwia wgląd w świat wierzeń i obyczajów naszych słowiańskich przodków, zwłaszcza tych związanych ze zjawiskiem wampiryzmu oraz praktykami mającymi na celu unieszkodliwienie upiora czy ochronę społeczności przed jego działaniem, ze szczególnym uwzględnieniem pochówków antywampirycznych.

Autor w ciekawy, przystępny sposób omawia genezę zjawiska wampiryzmu, odnosząc się do najwcześniejszych, animistycznych wierzeń Prasłowian oraz wpływu religii chrześcijańskiej, mających swe odbicie w ludowych przesądach, które przetrwały po dziś dzień. Objaśnia zjawisko na gruncie wiedzy medycznej, uwzględniając szereg rozmaitych chorób, których przebieg i objawy były niezrozumiałe dla ludzi dawnych epok, przez co łączono je z wampiryzmem oraz powszechną wówczas nieznajomość funkcjonowania ludzkiego organizmu, ze szczególnym naciskiem na objawy śmierci i proces rozkładu ciała, co powodowało, że pewne procesy zachodzące w organizmie po śmierci interpretowano jako zjawiska nadprzyrodzone i łączono z wampiryzmem. Doktor Stanaszek omawia także intrygującą koncepcję Antypersony, będącej źródłem specyficznych zachowań oskarżających i oskarżonych o wampiryzm, która w pewnym stopniu tłumaczy podejmowane praktyki antywampiryczne. Zwraca również uwagę na fakt, że stosunek społeczności do zmarłego decydował o jego pochówku; analiza antropologiczna szkieletu, wykluczenie lub potwierdzenie istnienia rozmaitych jego deformacji pozwala wstępnie zakwalifikować konkretny pochówek jako typowy lub antywampiryczny. Autor opisuje normy pogrzebowe w średniowiecznej Polsce i na tym tle omawia pochówki nietypowe, co do których istnieje podejrzenie, że mogą być świadectwem stosowania praktyk antywampirycznych. Wskazuje, jak zidentyfikować grób domniemanego wampira, opisuje też najważniejsze warianty takich pochówków. Jednocześnie zwraca uwagę na to, jak ważne jest rozpatrywanie kontekstu znaleziska, analiza źródeł etnograficznych i pisanych, archeologicznych i antropologicznych oraz jakie pułapki czyhają na badacza próbującego rozszyfrować charakter konkretnego grobu. W swojej pracy doktor Stanaszek odwołuje się zarówno do literatury przedmiotu dotyczącej zjawiska wampiryzmu (Oskar Kolberg, Kazimierz Moszyński), jak i wyników własnych, długoletnich prac archeologicznych i antropologicznych, przełomowych dla badań nad wierzeniami Słowian. Dzięki temu czytelnik ma szansę zapoznać się z najnowszymi wynikami studiów nad wampiryzmem oraz z nowatorskim podejściem autora do badań nad tym zjawiskiem, uwzględniającym szeroki kontekst kulturowy oraz interdyscyplinarną analizę porównawczą.

Wampiry w średniowiecznej Polsce to bardzo satysfakcjonująca lektura, szczególnie dla czytelnika zainteresowanego zjawiskiem wampiryzmu w kontekście słowiańskich wierzeń. Autor zrealizował w publikacji postawione sobie cele – szeroko i wyczerpująco omówił zjawisko odnosząc się do wielu dziedzin nauki i dorobku naukowego badaczy tematu. W przystępny, a zarazem ciekawy, przykuwający uwagę sposób wprowadził czytelnika w główne kwestie związane z wampiryzmem i praktykami antywampirycznymi, zaś obszerna, imponująca bibliografia daje odbiorcy możliwość samodzielnej eksploracji zagadnienia z wielu różnych stron. Całą publikację wzbogacają intrygujące drzeworyty, rzecz jasna związane z tematem książki. Oryginalna, przykuwająca wzrok szata graficzna, frapująca zawartość merytoryczna podana w przyjazny czytelnikowi sposób to zalety stanowiące o wartości publikacji. Gorąco polecam!

Moja ocena: 5/5

Opublikowane na stronie: http://lubimyczytac.pl/ksiazka/3826381/wampiry-w-sredniowiecznej-polsce/opinia/35761306#opinia35761306

za książkę serdecznie dziękuję Narodowemu Centrum Kultury ;)