"Terror"

Autor: Ferdinand von Schirach
Tytuł: "Terror"
Wydawnictwo: W.A.B., 2016
Ilość stron: 156
Okładka: twarda z obwolutą

Ferdinand von Schirach jest wziętym berlińskim adwokatem w sprawach karnych i znanym na całym świecie pisarzem określanym mianem najwybitniejszego współczesnego niemieckiego twórcy literackiego. Wydał dwa zbiory opowiadań opartych na własnych prawniczych doświadczeniach - Przestępstwo i Wina oraz powieści Sprawa Colliniego i Tabu. W 2015 roku opublikował Terror - kameralny, przerażająco aktualny, a zarazem uniwersalny dramat sądowy z dwiema przeciwstawnymi puentami, czyniący czytelnika sędzią w sprawie, zmuszający go do skazania bądź uniewinnienia oskarżonego. Nie pozwala na brak zaangażowania czy emocjonalny dystans, na umycie rąk, skwitowanie lektury lekceważącym "mnie to nie dotyczy". Terror wymaga od czytelnika zmierzenia się z doskonale uargumentowanymi stanowiskami prokuratora i obrońcy, jak również z własnym sumieniem, co jest tym trudniejsze, że omawiana sytuacja w dzisiejszych czasach może zdarzyć się w jakimkolwiek miejscu na świecie i dotknąć niemal każdego - przestaje być hipotetyczna, staje się koszmarnie wiarygodna, bliska, prawdopodobna.

Przed sądem staje pilot Luftwaffe, major Lars Koch, który na własną odpowiedzialność zestrzelił porwany przez islamskiego terrorystę samolot pasażerski ze 164 osobami na pokładzie. Porywacz planował uderzyć samolotem w monachijski stadion, na którym zgromadziło się 70 tysięcy widzów oglądających mecz. Pilot myśliwca, wyczerpawszy wszystkie dostępne środki przewidziane na podobną okoliczność (próba nawiązania łączności radiowej, strzały ostrzegawcze), staje przed potwornym dylematem: czy działając zgodnie z obowiązującym prawem i wyrokiem Federalnego Trybunału Konstytucyjnego nie podejmować żadnych działań, czyli odstąpić od zestrzelenia samolotu, czy też, postępując wbrew prawu, ale w zgodzie z własnym sumieniem, poświęcić życie stu kilkudziesięciu pasażerów, by ocalić tysiące zgromadzone na stadionie.

Lars Koch podjął decyzję o zestrzeleniu samolotu. Postąpił wbrew prawu, złamał rozkazy przełożonych, poświęcił swoją wojskową karierę i naraził się na wieloletnie więzienie - za jego sprawą zginęli ludzie, choć w nieporównywalnie mniejszej liczbie, niż gdyby zadziałał zgodnie z prawem, choć wbrew własnej ocenie moralnej. Akcja dramatu daje czytelnikowi możliwość zapoznania się może nie tyle z wersją oskarżonego, bo ta jest jedna i nie budząca niczyich zastrzeżeń, ale  z jego stanowiskiem oraz motywami, jakimi kierował się przy podejmowaniu decyzji, jak również argumentami tak obrony, jak i oskarżenia. Zdaniem prokuratora Koch postąpił wbrew prawu, które bezwzględnie zakazuje ważyć życie względem innego życia i nie wolno godzić się na to, by sumienie i indywidualne poczucie moralności zastępowało zasady zapisane w konstytucji. Nie wolno pozbawiać człowieka godności, uprzedmiotowić go, a tak właśnie się dzieje, gdy decyzja go dotycząca zapada poza nim - tak stało się z pasażerami, tak postąpił pilot myśliwca. Zabicie niewinnych ludzi jest nie do zaakceptowania, niezależnie od okoliczności. Obrońca natomiast uznał, że w sytuacji tak drastycznej jak zamach terrorystyczny sztywne trzymanie się ustalonych reguł jest niewystarczające, dopuszcza istnienie okoliczności łagodzących oraz podejmowania decyzji w zgodzie z sumieniem i oceną moralną. Wprawdzie ludzkie życie jest bezcenne, ale wybór mniejszego zła, czyli w tym przypadku poświęcenie życia stu kilkudziesięciu ludzi w celu uratowania tysięcy, jest uzasadnione. To nie pilot pozbawił ofiary godności i uprzedmiotowił je, lecz terrorysta.

Oto dylematy, jakie serwuje czytelnikowi von Schirach, dodatkowo przytaczając - na poparcie argumentów każdej ze stron - historyczne precedensy oraz rozważania z pogranicza etyki i filozofii, jak również cała gamę incydentów będących ilustracją konfliktu zasad: przetrzymywanie więźniów bez wyroku sądowego w bazie w Guantanamo, podsłuchiwanie własnych obywateli i sojuszników przez tajne służby, egzekucje terrorystów w wyniku ataku dronów, stosowanie gróźb czy tortur w celu wymuszenia zeznań.

Pisarz przygotował dwa alternatywne zakończenia swojej sztuki - jedno zawierające werdykt skazujący, drugie uniewinniający, w zależności od tego, które argumenty okażą się bardziej przekonujące dla czytelnika. Uprzedzam, że wybór nie jest łatwy, argumenty mocne i solidne, zaś przeważyć szalę może chyba tylko moralna ocena odbiorcy i / lub odpowiednie ukierunkowanie współczucia czy empatii. Jednakże żadna decyzja do końca nie satysfakcjonuje, każda pozostawia niesmak i moralny niepokój. Czy można uniewinnić człowieka, który świadomie skazał na śmierć 164 osoby? Czy można uznać za winnego kogoś, kto ocalił 70 tysięcy ludzkich istnień? Kto ma prawo ważyć wartość życia jednego człowieka względem drugiego i oceniać, czy życie stu osób jest warte mniej niż tysiąca?

Nie jest to zagadnienie nowe, to wręcz klasyczny prawniczy, etyczny i filozoficzny dylemat, jednak kontekst tego konkretnego ilustrującego go przypadku tak dalece wpisuje się w naszą współczesną rzeczywistość, że pozbawia go bezpiecznej hipotetycznej otoczki i czyni przerażająco aktualnym i prawdopodobnym.

Warto przeczytać Terror, zapoznać się z argumentami obu stron, dobrze się zastanowić - i zadecydować.

Moja ocena: 5/5

recenzja napisana dla portalu DużeKa :)