"Córka pustyni. Niezwykłe życie Gertrude Bell"

Autor: Georgina Howell
Tytuł: "Córka pustyni. Niezwykłe życie Gertrude Bell"
Wydawnictwo: Zysk i s-ka, 2016
Ilość stron: 590
Okładka: twarda z obwolutą

Trudno uwierzyć, że świat dowiedział się (przypomniał sobie?) o Gertrude Bell dopiero za sprawą filmu Wernera Herzoga z 2015 roku (który właśnie wszedł na ekrany polskich kin). Była kobietą o wielu talentach i pasjach, które rozwijała i realizowała nie zważając na ograniczenia, jakie nakładało na przedstawicielki jej płci wiktoriańskie społeczeństwo; przebojowa i bezkompromisowa, była bezkonkurencyjna w każdej dziedzinie, za jaką się brała, zaś dzięki  swym umiejętnościom, inteligencji i cechom charakteru osiągnęła więcej, niż jakakolwiek wówczas kobieta i niejeden mężczyzna: ukończyła z wyróżnieniem historię na Oxfordzie, na własną rękę zjeździła Bliski Wschód, docierając do miejsc, gdzie wcześniej nie stanęła stopa żadnej Europejki, prowadziła archeologiczne wykopaliska, zdobywała alpejskie szczyty, tłumaczyła wiersze perskich poetów, pisała książki i tworzyła mapy, a jakby tego było mało - jako niezrównana znawczyni Arabii miała ogromny wpływ na kształt bliskowschodniej polityki na początku XX wieku (była architektem państwowości Iraku i doradczynią irackiego króla) oraz pierwszą kobietą - oficerem w dziejach brytyjskiego wywiadu w czasie I wojny światowej.

Osiągnięcia Brytyjki są tym bardziej imponujące, że w czasie, gdy społeczeństwo sprowadzało kobiety do roli uległych strażniczek ogniska domowego, ona zdobyła najwyższą pozycję w mizoginicznym, zdominowanym przez mężczyzn świecie wielkiej polityki, a nawet ich niechętne uznanie (nazywano ją "zarozumiałą pannicą z Oxfordu"), jak również - co jest zupełnym ewenementem - wpływy i szacunek wśród tubylczych plemion oraz arabskich szejków, którzy nazywali ją "królową pustyni" i "Matką Wiernych" (na cześć Aiszy, żony Proroka). Pomimo ogromnych osiągnięć, jej nazwisko wciąż nie jest powszechnie znane; ten stan rzeczy z pewnością zmieni filmowa adaptacja biografii Gertrude Bell pióra Georginy Howell, jak i sam literacki pierwowzór, który pozwala czytelnikowi prześledzić zadziwiające koleje życia kobiety, która wyprzedziła swoją epokę i zrozumieć, jak doszło do tego, że potomkini hodowców owiec stała się najbardziej wpływową postacią swoich czasów na całym Bliskim Wschodzie.

Historia życia Brytyjki to gotowy scenariusz filmowy i wymarzony wręcz materiał na porywającą lekturę. Inną kwestią jest obrobienie i oszlifowanie tego materiału w sposób, który oddawałby charakter i ducha bohaterki, głębię jej osobowości, ukazywał niezwykłość jej dokonań oraz wagę osiągnięć, jak również prezentował szeroki kontekst geopolityczny czasów, gdy Imperium Brytyjskie było największym państwem w dziejach – z wszelkimi niuansami kolonialnej, głównie bliskowschodniej jego polityki. Z satysfakcją przyznaję, że autorce udała się ta sztuka; czytelnik otrzymuje rzetelną, bogato udokumentowaną, fascynującą biografię, którą czyta się jednym tchem, niczym najlepszy thriller sensacyjny czy pasjonującą powieść historyczną.

Portret bohaterki, nakreślony przez Howell, dosłownie zapiera dech w piersiach. Ta wykształcona, oczytana, niezależna, pełna fantazji i determinacji, ciekawa świata i niezrażająca się trudnościami kobieta, dokonywała niewiarygodnych jak na tamte czasy wyczynów, przemierzając terytoria objęte walkami zwaśnionych plemion, zjednując sobie miejscowych władców biegłą znajomością arabskiego, twórczości perskich poetów i tamtejszej kultury. Zyskiwała przyjaźń i szacunek arabskich szejków i plemiennych wodzów, co paradoksalnie przychodziło jej łatwiej, niż zdobycie uznania brytyjskich polityków, zmuszonych liczyć się ze zdaniem „maskulinizowanego obieżyświata”. Nieustannie musiała dowodzić swojej wartości w mizoginicznym, męskim świecie – i robiła to z klasą, przebojowo. Howell ukazuje nam nietuzinkową kobietę o szerokich horyzontach, wybitną orientalistkę, główną negocjatorkę i architekta współczesnego Iraku, agentkę brytyjskiego wywiadu, dysponującą atutami, które zawdzięczała tylko i wyłącznie sobie: doskonałą znajomością kultury i obyczajów plemion arabskich, relacji i nastrojów międzyplemiennych, sytuacji międzynarodowej. Poznajemy też Gertrude taką, jaką była prywatnie, w kręgu rodziny i przyjaciół; dowiadujemy się o jej silnej, trwającej całe życie więzi z ojcem, a także z macochą, która wywarła ogromny, pozytywny wpływ na jej osobowość i życie; śledzimy dramatyczne koleje jej niespełnionych miłości i zagłębiamy się w meandry przyjaźni z legendarnym Lawrence’em z Arabii czy irackim królem, Fajsalem.

Córka pustyni to wnikliwa, barwna i zachwycająca biografia niezwykłej kobiety, dla której nie istniały żadne bariery, której styl życia przełamywał ówczesne kanony i ograniczenia kulturowe, torując drogę współczesnym kobietom. Bogactwo szczegółów, wyczerpująco i zajmująco nakreślone tło polityczno-historyczno-obyczajowe, gruntowna i dogłębna charakterystyka bohaterki, analiza jej działań oraz ich konsekwencji to niezbywalne atuty książki. Intrygująco prowadzona narracja, wzbogacona licznymi fragmentami listów, dzienników, notatek zarówno samej Gertrude Bell, jak i innych bohaterów książki, usatysfakcjonują najbardziej nawet wybrednych czytelników. Ta publikacja zwyczajnie nie ma słabych stron, jest dokładnie tak pasjonująca, jak życie kobiety, o którym opowiada. Gorąco polecam nie tylko dlatego, że to kawał solidnie napisanej literatury faktu, pozwalający zorientować się w sytuacji politycznej na przełomie XIX/XX wieku na Bliskim Wschodzie, ale głównie ze względu na jej bohaterkę – kobietę niezwykłą, nieustraszoną, która zdecydowanie przerosła swoją epokę.

Moja ocena: 5/5

recenzja napisana dla portalu DużeKa ;)