"Skazana"

Autor: Hannah Kent
Tytuł: "Skazana"
Wydawnictwo: Prószyński i s-ka, 2013
Ilość stron: 388
Okładka: miękka

Agnes Magnúsdóttir, bohaterka debiutanckiej powieści Hannah Kent, była postacią autentyczną. Zapisała się w historii Islandii jako ostatnia osoba, na której wykonano tam karę śmierci. Choć historia ta miała miejsce w pierwszej połowie XIX wieku, owiana złą sławą postać skazanej wciąż jest żywa w świadomości mieszkańców wyspy i egzystuje w niej jako "nieludzka wiedźma podburzająca do mordu". Autorka opartej na faktach historii Agnes, zaintrygowana jej tragicznym losem, przestudiowała wszelkie dostępne źródła na temat jej życia i procesu, by zweryfikować i spróbować przedstawić mniej jednoznaczny portret nieszczęsnej kobiety.

Islandia, rok 1829. Dwie służące: Agnes Magnúsdóttir i Sigga Gudmundsdottir oraz syn miejscowego gospodarza Fridrik Sigurdsson, zostali skazani na karę śmierci za zamordowanie dwóch mężczyzn, z których jednym był właściciel odludnej farmy, Natan Ketilsson, pracodawca oby kobiet. Sigga, ze względu na młody wiek, została ułaskawiona i spędziła resztę życia w więzieniu. Agnes i Fridrik mają zostać straceni. Do czasu przygotowania egzekucji i dopełnienia formalności każde z nich zostaje odesłane w inne miejsce: Agnes ma czekać na wykonanie wyroku w domu państwowego urzędnika, Jóna Jónssona. Jego rodzina jest przerażona faktem, że będzie mieszkać pod jednym dachem z morderczynią, ale nikt nie pozostawia im wyboru. Zmuszeni do przebywania we własnym towarzystwie Agnes, Margret i Jón oraz ich dwie córki, początkowo są wobec siebie bardzo nieufni, a ich wzajemne stosunki nacechowane lękiem i pogardą. Jedynie Tóti, młody wikary, duchowy opiekun Agnes, wbrew zaleceniom przełożonych nie próbuje wymóc na niej skruchy i zamiast grzmieć o potępieniu i ogniu piekielnym, po prostu nawiązuje z nią rozmowę. Im więcej Agnes opowiada mu o swoim życiu, tym lepiej wikary zaczyna rozumieć ją samą i jej pobudki. Skonsternowany dostrzega, że kwestia jej winy wcale nie jest taka oczywista. Podobnie rzecz się ma z rodziną Jónssonów: z biegiem czasu, kiedy lepiej poznają swoją więźniarkę, zaczyna do nich docierać, że być może władza pomyliła się w jej osądzie, a Agnes wcale nie jest taka zła i zepsuta, jak ją przedstawiają. Dając skazanej możliwość zaprezentowania swojej wersji wydarzeń i opowiedzenia o naznaczonych tragedią kolejach życia, zaczynają wątpić w jej winę. Czy Agnes Magnúsdóttir rzeczywiście była winna podwójnego morderstwa - oto pytanie, które towarzyszyło mieszkańcom gospodarstwa aż po dzień egzekucji.

Już dawno nie czytałam tak przygnębiającej książki. Hannah Kent opowiedziała historię, w której surowe i dzikie piękno islandzkich krajobrazów idealnie współgra ze stanami duszy bohaterów, oszczędną, niespieszną narracją i ponurym wydźwiękiem opowieści. Naznaczeni trudami życia w skrajnych warunkach mieszkańcy wyspy są zamknięci w sobie, niedostępni i surowi - jak kraina, która ich wydała. Nie znaczy to jednak, że są pozbawieni uczuć - te zaś, mimo typowej dla epoki i surowego protestanckiego wychowania obyczajowości, są gwałtowne i burzliwe, bardziej złożone i niejednoznaczne, niż mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać. Mentalność małych, zamkniętych społeczności, pamiętliwych, bezlitosnych i skorych do osądzania bliźnich bez wdawania się w szczegóły, nie uznających żadnej taryfy ulgowej i respektujących podwójne standardy moralności, a więc wyjątkowo surowych dla kobiet, jest siłą, której żadna jednostka nie ma szans się przeciwstawić, z góry skazana na niepowodzenie w konfrontacji z jej autorytetem. Świadomość faktu, że opinia publiczna już dawno wydała swój werdykt w sprawie oskarżonej Agnes Magnúsdóttir i że jest on niepodważalny i nieodwracalny, paraliżuje nie tylko samą bohaterkę, ale i czytelnika. Uznana za winną zarzucanego jej czynu, jest traktowana jak zło wcielone, z okrucieństwem i jawną niesprawiedliwością; odmawia jej się prawa do przedstawienia własnej wersji wydarzeń, do obrony, do oczekiwana na egzekucję w warunkach nie urągających człowieczeństwu. Kiedy trafia do rodziny Jónssonów, jest to podyktowane nie troską o jej samopoczucie, ale oszczędnościami wymiaru sprawiedliwości. Początkowo uprzedzeni do niej domownicy zmieniają swój sposób postrzegania oskarżonej, jednak nie jest to zmiana natychmiastowa. Niedostępni i nieufni, z biegiem czasu, obserwując ją w różnych codziennych sytuacjach z niejakim zdziwieniem przekonują się, że Agnes jest zupełnie inna, niż wieść gminna niesie. Ona zaś, początkowo zamknięta w sobie, otwiera się przed swymi strażnikami - trochę z rozpaczliwej samotności, trochę z poczucia niesprawiedliwości i chęci przedstawienia swojej wersji wydarzeń, szuka zrozumienia i namiastki ludzkiego ciepła. Z opowieści Agnes wyłania się portret niezwykłej kobiety - nie prostej służącej, zadzierającej nosa i wywyższającej się ponad stan, ale inteligentnej, odważnej i świadomej swej wartości osoby, która chciała od życia czegoś więcej: godnych warunków życia, miłości ukochanego mężczyzny, szacunku otoczenia. Czy jej wersja wydarzeń jest prawdziwa, czy też jest to gra obliczona na wywołanie współczucia i być może na zmianę swego przeznaczenia - tego się nigdy nie dowiemy.

Hannah Kent pozwala spojrzeć na historię Agnes z różnych punktów widzenia, dzięki czemu staje się ona głębsza i pełniejsza, bardziej niejednoznaczna. Największe wrażenie robią porażająco sugestywnie przedstawione emocje człowieka oczekującego na wykonanie wyroku, jego głęboka samotność, bezradność i świadomość nieuchronnie nadciągającego końca, poczucie krzywdy, ale i niezwykła godność w obliczu śmierci - zarysowane są tak wiarygodnie i przejmująco, że z wielką siłą wdzierają się w sferę emocji i uczuć czytelnika. Choć historia przedstawiona w Skazanej jest literacką fikcją, została zainspirowana prawdziwymi wydarzeniami, a autorka włożyła wiele trudu, by z sądowych raportów, suchych relacji i dokumentów oraz zeznań świadków utkać pełną dramatyzmu, poruszającą opowieść będącą wielogłosem zaangażowanych w nią osób. Napisana surowym, wyważonym, oszczędnym stylem tym dobitniej daje odczuć tragizm sytuacji bohaterki skazanej na społeczny ostracyzm, pogardę, samotność i niezrozumienie. Hannah Kent nie ucieka się do epatowania tanim sentymentalizmem czy tandetnej gry na emocjach odbiorcy. Jej inteligentna, dojrzała proza pozwala odnaleźć w gąszczu emocji bohaterów ogromną złożoność uczuć i reakcji, całe ich spektrum: od strachu, pogardy, lęku i lekceważenia, poprzez fascynację, nienawiść i pragnienie zemsty po współczucie, przywiązanie, zrozumienie, miłość i szacunek. Emocje nie zawsze są nazwane i jednoznaczne, często nawet nieuświadomione przez bohaterów i na pewno nie podane na tacy czytelnikowi - jest to wielką zaletą powieści. Autorce udało się stworzyć piękną, głęboko poruszającą i ponadczasową opowieść o samotności człowieka podlegającego społecznemu wykluczeniu, który nie z własnej winy, ale na skutek niefortunnego splotu okoliczności został uwikłany w dramatyczną sytuację na styku dobra i zła; w sytuację, z której nie ma odwrotu. Jej ostateczność jest tak sugestywna, że niemal namacalna i wszechobecna, podobnie jak bezradność bohaterki i innych postaci w nią uwikłanych. Nastrój i klimat powieści, jej moralnie niejednoznaczny, ponury wydźwięk i współgrający z nim styl narracji porażają siłą wyrazu, dają do myślenia i nie pozwalają przejść obojętnie. Gorąco polecam, bo mimo wszystko, a może właśnie dlatego, warto sięgnąć po debiutancką (aż dziw bierze!) powieść Hannah Kent.

Moja ocena: 4/5

Opublikowane na stronie: http://lubimyczytac.pl/ksiazka/179410/skazana/opinia/15512621#opinia15512621