wtorek, 26 listopada 2013

"Powtórnie narodzony"

Autor: Margaret Mazzantini
Tytuł: "Powtórnie narodzony"
Wydawnictwo: Sonia Draga, 2013
Ilość stron: 525
Okładka: zintegrowana

Co przyciąga czytelnika do konkretnej książki? Odpowiecie, że zarys fabuły podany przez wydawcę na tylnej okładce, rekomendacje znanych ludzi i poczytnych czasopism, sugestywna i dobrze dobrana okładka, znakomite recenzje. Zgodzę się z Wami dodając jeszcze jeden powód: intrygujący tytuł. Lubię, kiedy jest on nie wymyślny, patetyczny czy szokujący, obliczony na łatwe zwrócenie uwagi, a przy tym najczęściej kompletnie nieadekwatny do treści książki, lecz nieoczywisty, wieloznaczny, a raczej nabierający znaczenia w miarę rozwoju fabuły; taki, o którym po zakończeniu lektury - i dopiero wtedy - możemy z czystym sumieniem powiedzieć, że trafia w samo sedno, że zawiera w sobie całą głębię treści, jej kwintesencję. Uświadomienie sobie tego faktu jest jak postawienie kropki nad i, jest właściwym zakończeniem lektury, dopełnieniem treści, a zarazem punktem wyjścia do snucia refleksji przez nią wzbudzonych, które od dawna kotłowały się w głowie, a teraz nagle zaczęły układać się w spójny obraz, stawiający wszystko w zupełnie nowym świetle. Tak, dobrze dobrany tytuł ma naprawdę wielkie znaczenie. Powieść utalentowanej współczesnej włoskiej powieściopisarki Margaret Mazzantini jest tego najlepszym przykładem.

Bohaterką Powtórnie narodzonego, z perspektywy której poznajemy całą historię, jest Gemma - pięćdziesięcioletnia Włoszka wiodąca w Rzymie monotonne, ustabilizowane życie u boku męża Giuliano i szesnastoletniego syna Pietra. Pewnego dnia, za sprawą niespodziewanego telefonu od dawno niewidzianego przyjaciela, decyduje się na podróż do Sarajewa - miasta, które całkowicie odmieniło jej życie - by ostatecznie zmierzyć się ze wspomnieniami i rozliczyć z przeszłością. Zabiera ze sobą syna - by pokazać mu miejsce, w którym został poczęty i gdzie przyszedł na świat, ale także po to, by opowiedzieć mu o jego ojcu, wielkiej miłości Gemmy, fotoreporterze wojennym z Genui, Diego. Na lotnisku w Sarajewie czeka na nią Gojko, bośniacki poeta i przyjaciel z czasów jej pierwszego pobytu w mieście, a zarazem przewodnik, dzięki któremu poznała i pokochała ten wielokulturowy zakątek świata, tak straszliwie naznaczony przez głęboki etniczny konflikt. Wizyta w Sarajewie i spotkanie z Gojkiem jest dla Gemmy bolesnym i poruszającym doświadczeniem - wspomnienie miłości Diega, wojennej tragedii miasta i jej samej, dotąd głęboko ukryte, wypływa na powierzchnię jak lawa, powraca w dręczących retrospekcjach zmuszających ją do przeżywania wszystkiego od nowa, tym razem niosąc jednak upragnione katharsis. Gemma próbuje odbudować więź ze zbuntowanym, dorastającym synem, a jednocześnie odnaleźć sens w swoim życiu, w wydarzeniach, które ukształtowały jej los i na zawsze naznaczyły bliskie jej osoby w czasie, kiedy narody Jugosławii zwróciły się przeciw sobie w bratobójczej wojnie.

Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że Powtórnie narodzony to jedna z tych obyczajówek wykorzystujących banalny i łzawy motyw wielkiej miłości rozkwitającej w czasie wojny. Nic bardziej mylnego! Na szczęście to wrażenie mija, kiedy zagłębić się w wewnętrzne monologi bohaterki, a to w dużej mierze z nich zbudowana jest fabuła. Od razu można wyczuć, że historia, jaką się z nami podzieli, będzie dużo bardziej złożona, nieprzewidywalna, dramatyczna i niepokojąca, zupełnie jak uwikłani w nią bohaterowie - podobni dumnym i fatalistycznym postaciom z antycznej tragedii. Jakiekolwiek byłyby Wasze oczekiwania co do lektury, z całą pewnością nie spodziewalibyście się tego, co Margaret Mazzantini rzeczywiście stworzyła. A stworzyła boleśnie piękną, do szpiku kości prawdziwą, na wskroś przesiąkniętą intensywnymi i autentycznymi emocjami opowieść o ludzkim życiu. Czy można tego dokonać unikając patosu, sentymentalizmu i epatowania obrazami ocierającymi się o banał i kicz? Włoska autorka udowodniła, że jest to możliwe, że można poruszyć i wstrząsnąć czytelnikiem jednocześnie obnażając jego samego - najgłębiej skrywane myśli, uczucia i emocje, których na co dzień sobie nie uświadamiamy, nad którymi się nie zastanawiamy lub których się wstydzimy. Mazzantini pokazała, jak w istocie jesteśmy do siebie podobni, jak żałośni i wspaniali zarazem potrafimy być, a uczyniła to w wielkim stylu i z klasą. Styl jej prozy idealnie współgra z charakterami bohaterów - jest jak oni chropawy, nieco surowy i szorstki - zarówno Gemma, jak Diego i Gojko niczego nie ułatwiają czytelnikowi: ani zrozumienia ich motywacji i czynów, ani udzielenia rozgrzeszenia; ich emocje są nagie, boleśnie intensywne i brutalnie prawdziwe, a przy tym skomplikowane bardziej, niż sami są w stanie to ogarnąć. Czytelnik krok za krokiem towarzyszy im w samopoznaniu, a jest to droga długa, kręta i wyboista, w dodatku do samego końca trzyma go w niepewności co do ostatecznego jej celu.

Nierozerwalnie splecione ze sobą losy trójki bohaterów doskonale podkreśla zabieg retrospekcji - dzięki temu ich przeszłość nabiera głębi, a osobowości wyrazu; każde wcześniejsze doświadczenie rzutuje na ich przyszłość, nawet to pozornie nieistotne, prowadzi ich do konkretnego punktu w czasie i przestrzeni, kształtuje ich losy, nadaje życiu znaczenie. Najbardziej w powieści zafascynowała mnie ta właśnie możliwość stopniowego odkrywania tajemnic bohaterów - czasem razem z nimi, czasem tylko tego, co zdecydowali się ukryć przed czytelnikiem. Obserwowanie, jak wszystko zaczyna układać się w spójną całość, jak koło życia zatacza swój krąg, było jednym z najbardziej emocjonujących i poruszających momentów w trakcie lektury. To niesamowite, jak pozornie błahe, niepotrzebne czy wręcz niezrozumiale bolesne doświadczenia wpływają na los człowieka - refleksja banalna i z rodzaju tych, które można skwitować lekceważącym prychnięciem - a jednak trafiająca w nas jak grom z jasnego nieba, bo nie podana na talerzu, a rodząca się w bólach, z niejakim zdumieniem; pozbawiona patosu, ckliwości i taniego sentymentalizmu, za to bezwzględnie szczera, uderzająco prawdziwa i zaskakująco oczywista. Zupełnie na miejscu nawet w obliczu bezsensownego tragizmu wojny czy destrukcyjnych uczuciowych zawirowań o sile huraganu.

Margaret Mazzantini stworzyła niezwykłą powieść poruszającą wiele ważnych kwestii społecznych i psychologicznych. Jej takt, wyczucie i doskonały warsztat literacki sprawiły, że ich nagromadzenie nie przytłacza; nie tylko idealnie komponują się z wymową książki, ale ich rzeczowa i dogłębna analiza zaskakuje wielowymiarowością i autentyzmem, a nawet zwraca uwagę na niedostrzegalne na pierwszy rzut oka aspekty. Na pierwszy plan wysuwa się historia namiętnego, skomplikowanego uczucia łączącego Gemmę i Diega: statecznej, chłodnej introwertyczki i szalonego, trochę nieodpowiedzialnego optymisty. Trzecim bokiem trójkąta jest Gojko, rubaszny, prostoduszny fatalista, można by rzec - ich dobry duch. Relacje między bohaterami są maksymalnie zagmatwane, nieraz oni sami gubią się w swoich uczuciach, miotają na wszystkie strony dobrze wiedząc, że są na siebie skazani, bo nie potrafią bez siebie żyć. Desperacka miłość Diega i intensywne pragnienie macierzyństwa Gemmy splatają się w życiowy dramat wyniszczający psychikę i wystawiający ich uczucie na ogromną próbę. To on doprowadzi bohaterów do ogarniętego wojną Sarajewa, gdzie dopełnią się ich losy.

Wojenna rzeczywistość, wykreowana przez Mazzantini, to prawdziwy majstersztyk. Nie ma tu rzeczowej analizy konfliktu etnicznego, ale coś o wiele cenniejszego i bardziej przemawiającego do wyobraźni: próba jego ukazania z perspektywy mieszkańców Sarajewa - oczami Gojka, jego siostry Sebiny, pary staruszków mieszkających w zniszczonej kamienicy - oraz z zewnątrz, oczami ludzi Zachodu, Gemmy i Diega. Bezradność sił ONZ, symboliczna pomoc humanitarna, wygoda i beztroska zagranicznych korespondentów w opozycji do codziennej walki o przetrwanie mieszkańców miasta, dla których nawet krótka eskapada do punktu wydawania żywności mogła zakończyć się śmiercią od snajperskiej kuli, jest wielce wymowna. Najbardziej jednak sugestywne jest to, że autorce udało się odmalować tę rzeczywistość bez uciekania się do bezdusznego generalizowania, ale ukazując życiowe tragedie poszczególnych bohaterów. Mazzantini uświadomiła w ten sposób, czym w istocie jest wojna: tysiącem prywatnych końców świata, niczym mniej i niczym więcej. Zwróciła również uwagę na jeden z bardziej drastycznych i okrutnych jej przejawów - gwałtów etnicznych. Jednak i tym razem nie posłużyła się utartym schematem bazując na najprostszych, ale i najpłytszych aspektach współczucia, czułostkowości i sentymentalizmie. Po mistrzowsku zaanektowała ten przejaw wojennej rzeczywistości wplatając go w fabułę i nadając mu zupełnie innego wymiaru. Jestem pełna podziwu dla brawury i talentu autorki - nie każdy odważyłby się na podobny zabieg, ale też nie każdy potraktowałby go z takim zrozumieniem, delikatnością i życiową mądrością, która nie tyle wyciska łzy z oczu, co sprawia, że czytelnik oniemieje z zachwytu i wrażenia.

Powtórnie narodzony to także słodko-gorzka opowieść zabarwiona fatalizmem i melancholią o ludzkim przeznaczeniu, które jest wpisane w nasze geny, determinuje nasze emocje i czyny, od którego nie można się uwolnić ani w żaden sposób go zmienić. Gorąco polecam tę wyjątkowo piękną, wielopłaszczyznową, zaskakującą głębią przesłania powieść, po której już nic nie będzie takie samo.


Moja ocena: 5/5

Opublikowane na stronie: http://lubimyczytac.pl/ksiazka/198393/powtornie-narodzony/opinia/15476646#opinia15476646 

za książkę serdecznie dziękuję wydawnictwu Sonia Draga :)

28 komentarzy:

  1. Wszystko przemawia na plus tej książki jak dla mnie! Twoja recenzja, jej opis, okładka i tytuł. :)

    OdpowiedzUsuń
  2. Dokładnie tak! Trudno było mi opisać tą książkę ze względu na jej złożoność, głębię i mnogość spraw, które porusza, nie zdradzając przy tym fabuły i... rozwoju akcji. Bo to Mazzantini zrobiła perfekcyjnie; nie jest to prosta książka obyczajowa, tylko naprawdę głęboka powieść. Tobie udało się to opisać bezbłędnie :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Wiedźma - już w połowie lektury wiedziałam, że nie zdołam oddać wszystkich emocji i odczuć, jakie wywołała we mnie książka ani nawet ukazać całej jej złożoności. Cieszę się, że uważasz, że jednak mi się udało, bo ja nadal mam wątpliwości:) A zależało mi na tym, by potencjalny czytelnik nie potraktował jej jak zwykłej obyczajówki:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  3. Ten wątek bałkański jest dla mnie bardzo interesujący

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Specjalnie rozległy i analityczny on nie jest, ale za to głęboki i emocjonalny. Warto!
      Pozdrawiam serdecznie:)

      Usuń
  4. Ojej, ależ to musi być ciekawa książka :) Zresztą, sama okładka już mnie zachęca do jej sięgnięcia, a skoro Ty tak ładnie ją opisałaś + polecasz ją, to na pewno jest to lektura warta przeczytania!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. I taka też jest Cieszę się, że zdołałam zwrócić twoją uwagę:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  5. Piękna recenzja, a książkę koniecznie muszę zdobyć!

    OdpowiedzUsuń
  6. Zaintrygowałaś mnie tą wielopłaszczyznową powieścią obyczajową :) Wydaje się być dla mnie idealna!
    Pozdrawiam :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mam nadzieję, że ci się spodoba!
      Pozdrawiam serdecznie:)

      Usuń
  7. Wszystko to co wymieniłaś rzeczywiście przyciąga do książek... do tej zdecydowanie nakłania okładka, tytuł i... Twoja recenzja :) Bardziej niezwykła obyczajówka... coś dla mnie :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. "Bardziej niezwykła obyczajówka" to nadal niedopowiedzenie, bliżej jej do dramatu psychologicznego:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  8. Świetna recenzja :) Dużo bym dała, by móc tak pisać... Ale zazdroszczę tak pozytywnie :) Dodałam ją do mojego "Głosu Czytelnika".
    http://prywatnyteren.blogspot.com/p/blog-page_18.html
    Mam nadzieję, że nie masz nic przeciwko temu. Jeśli jest inaczej, daj mi koniecznie znać!

    Pierwsze na co zwróciłam uwagę, jeśli chodzi o "Powtórnie narodzonego", to piękna okładka :) Zdarza mi się jednak nabyć coś tylko ze względu na tytuł (np. "Przywróceni" - mój całkiem świeży zakup :)).

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Bardzo mi miło, to wyjątkowe wyróżnienie:)
      Pozdrawiam serdecznie i dziękuję:)

      Usuń
  9. Mimo świetnej receznji i czarującej okładki, to jednak obawiam się, ze to nie jest ksiązka dla mnie. Szkoda :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Zdarza się i tak:) Rozumiem i odpuszczam:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  10. słyszałam o filmie i pewnie jak zwykle zrobię coś, czego nie powinnam- obejrzę ekranizację zanim przeczytam powieść :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Magda - z tego, co czytałam, to film jest dużo słabszy od książki, reżyser bardzo spłycił jego wymowę i przesłanie - jest przesłodzony i sentymentalny, książka absolutnie taka nie jest!
      Pozdrawiam serdecznie:)

      Usuń
  11. Widziałam tę książkę w zapowiedziach i zastanawiałam się, czego mogę się po niej spodziewać. Teraz już mam jej obraz, a na dodatek zachęciłaś mnie do lektury :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dominika - ja też się nad tym zastanawiałam, bo nawet po przeczytaniu opisu trudno mi ją było jednoznacznie zaszufladkować. Ale bardzo się cieszę, że po nią sięgnęłam, mam nadzieję, że z tobą będzie tak samo:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  12. Lubię czytać książki, które zawierają w sobie jakieś głębszy przekaz, dlatego mnie akurat powyższa pozycja zainteresowała i jestem skłonna ją lepiej poznać.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. cyrysia - bardzo się cieszę i trzymam kciuki, żeby książka usatysfakcjonowała cię tak jak mnie:)
      Pozdrawiam serdecznie!

      Usuń
  13. Ależ mnie intryguje ta książka!!! Ciekawa jestem jak na tle powieści wypada film :)

    OdpowiedzUsuń
  14. Po Twoich pierwszych zdaniach na temat tej książki też miałam wrażenie, że to "zwyczajna" obyczajówka. Na całe szczęście książka jest o wiele bardziej wartościowa. Chętnie się za nią rozejrzę. ;)

    OdpowiedzUsuń
  15. Pięknie o niej napisałaś, bardzo mi się podoba Twoja recenzja, BARDZO!

    OdpowiedzUsuń
  16. Znowu narobiłaś mi ochoty na książkę, na którą pewnie bym nie zwróciła uwagi.

    OdpowiedzUsuń
  17. Cieszę się, że jest taka świetna:)

    OdpowiedzUsuń

Spam, reklamy, wulgaryzmy i wypowiedzi niezwiązane z tematem będą natychmiast usuwane.