"Moce wikingów. Światy i zaświaty wczesnośredniowiecznych Skandynawów"

Autor: Władysław Duczko
Tytuł: "Moce wikingów. Światy i zaświaty wczesnośredniowiecznych Skandynawów"
Seria: Wikińska Europa
Wydawnictwo: Instytut Wydawniczy Erica, 2016
Ilość stron: 346
Okładka: twarda

Moce wikingów. Światy i zaświaty wczesnośredniowiecznych Skandynawów to pierwszy tom popularnonaukowej publikacji wchodzącej w skład serii Wikińska Europa, wydawanej w ramach kolekcji Europa Barbarzyńców przez Instytut Wydawniczy Erica. Profesor Władysław Duczko specjalizujący się w archeologii Skandynawii ze szczególnym uwzględnieniem epoki wikingów, autor licznych prac dotyczących m.in. stosunków skandynawsko - słowiańskich, korzystając z rosnącej fali fascynacji dawną Skandynawią z jej bogatą kulturą materialną i duchową, stawia sobie za cel zapoznanie czytelnika z rozmaitymi jej przejawami oraz zaprezentowanie charakterystycznego dla wczesnośredniowiecznych Skandynawów sposobu myślenia, postrzegania i pojmowania świata. W swojej pracy autor kładzie szczególny nacisk na analizę tego aspektu kultury materialnej, jakim są wszelkiego rodzaju ozdoby i biżuteria - będące manifestacją nie tylko statusu społecznego właściciela, ale również - a może przede wszystkim - magicznego sposobu myślenia, ideologii panujących w danej społeczności, trendów artystycznych, a nawet zjawisk społeczno - obyczajowych. 

Nieprzypadkowo autor określa tego typu artefakty mianem przedmiotów mocy - stanowiąc manifestację wyobrażeń magiczno - religijnych, nośnik treści kulturowych, wierzeniowych i społecznych, dają nam wgląd w mentalność oraz światopogląd mieszkańców wczesnośredniowiecznej Skandynawii.

Celem wprowadzenia czytelnika w omawianą tematykę, autor we wstępie nakreśla historyczne ramy epoki wikingów; opowiada o jej początkach, o różnorakim charakterze wypraw, ich przyczynach i skutkach. Następnie objaśnia kwestię tzw. przedmiotów mocy - znaczenie i rolę ozdób oraz biżuterii w świecie wikingów, ich związki z tradycją, odniesienia mitologiczne i magiczne oraz znaczenie, jakie ma prawidłowe zrozumienie ich symboliki dla naszej wiedzy o tym, co przez niemal cztery stulecia stanowiło sedno kultury wczesnośredniowiecznych Skandynawów.

Profesor Duczko omawia najpopularniejsze ówczesne motywy ozdobne, ściśle powiązane  tak ze sferą sacrum, jak i profanum świata wikingów. Niezwykle wyczerpująco i dokładnie omawia symbolikę każdego z nich, osadzając w szerokim kontekście społeczno - kulturowo - mitologicznym, ilustrując konkretnymi przykładami znalezisk archeologicznych.  I tak na przykład omawiając kwestię motywu łodzi w zdobnictwie, opowiada o roli, jaką odgrywały statki w epoce wikingów - nie tylko tej najbardziej oczywistej, ale również tej szczególnej, w obrządkach pogrzebowych. Analizując pochówki łodziowe zwraca uwagę na to, że statki były powiązane nie tylko z męskimi atrybutami - liczne pochówki kobiece (np. kobiety z Osebergu) świadczą o wyjątkowym prestiżu i znaczeniu bóstw kobiecych, a co za tym idzie - o wysokim  statusie kobiet związanych z kultem: wieszczek, wiedźm, szamanek.

Z kolei omawiając motyw węża zwraca uwagę na jego ambiwalentną symbolikę: z jednej strony w nordyckiej mitologii występują gady takie jak Midgardsorm, który podczas Ragnaroku zabije Thora czy Nidhogg, podgryzający korzenie Yggdrasila, z drugiej zaś, wizerunek węża na monetach i amuletach świadczy o jego pozytywnych konotacjach. Innym popularnym motywem jest smok - stwór, którego magiczną moc utrwaliły sagi i mity (rola strażnika skarbów) oraz... zabytki kultury materialnej, jak chociażby wojenne łodzie z głowami smoków na dziobach zwane drakkarami. 

Innym ciekawym motywem jest głowa idola (swoją drogą czterogłowe słowiańskie bóstwa to... zapożyczenie ze Skandynawii) - męska twarz z zaszytymi wargami, która nawiązuje do popularnego mitu o Lokim. Autor, analizując rolę tricstera w nordyckiej mitologii, stawia ciekawą tezę o - nieuznawanym dotąd przez naukę - kulcie boga Lokiego.

Wśród innych omawianych przez autora motywów szczególnie interesujący wydaje się młot - najpopularniejszy obok statku i miecza symbol epoki wikingów - atrybut boga Thora, czczonego zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety, a wszystko dzięki szerokiemu zakresowi kompetencji bóstwa - od małżeństwa i spraw związanych z płodnością po kwestie wojny, wymierzania sprawiedliwości, męską siłę. A skoro już o kwestiach płodności mowa, to nie sposób nie wspomnieć o bardzo specyficznych motywach zdobniczych - męskich i żeńskich organach płciowych oraz związaną z ich symboliką parą bóstw: Freyem i Freyą. Profesor przy tej okazji omawia znaczenie rytuałów płodności dla społeczności wikińskich oraz roli tychże organów w wierzeniach nordyckich, w kwestiach dotyczących zarówno życia, jak i śmierci.

Ostatnim motywem, o jakim chciałabym wspomnieć, są figurki przedstawiające tańczących wojowników - w rogatych hełmach. Okazuje się, że wikingowie jednak posiadali rogate hełmy, służyły im one jednak tylko do celów ceremonialnych, kultowych, nie były używane w walce.

Moce wikingów to publikacja, która z całą pewnością zainteresuje czytelników zafascynowanych historią wikingów. Opiera się na ciekawym pomyśle - autor wyszedł bowiem poza symbole najlepiej rozpoznawalne, kojarzące się z epoką wikingów, czyli różnego rodzaju broń, a skoncentrował na znaleziskach niemal równie licznych: ozdobach.  Autor udowadnia, że nie należy ich traktować jako nieistotne świecidełka, ale ważne, znaczące przedmioty odzwierciedlające nie tylko społeczny status ich posiadacza, ale idee, światopogląd, mentalność charakterystyczną dla konkretnej społeczności. Historia ozdób jest historią ludzi - nie sposób nie zgodzić się z autorem, tym bardziej, że profesor Duczko przekonuje o prawdziwości tych słów na kartach swojej publikacji.

Moce wikingów to książka, która w przystępny, ciekawy sposób wprowadza czytelnika w świat kultury materialnej i duchowej mieszkańców wczesnośredniowiecznej Skandynawii. Autor ze swadą, znawstwem i pasją, a przy tym wyczerpująco i szczegółowo omawia rozmaite jej aspekty, swoje wywody ilustrując konkretnymi przykładami archeologicznych artefaktów, które osadza w szerokim kontekście mitologiczno - historyczno - kulturowym, konfrontując je z innymi zabytkami etnologicznymi i archeologicznymi oraz dotychczasową wiedzą o świecie wikingów. Jestem pewna, że drugi tom publikacji, Władza, magia i sztuka wczesnośredniowiecznych Skandynawów, okaże się równie satysfakcjonującą lekturą, czego Wam i sobie życzę.

Moja ocena: 5/5

za możliwość zajrzenia do świata wikingów serdecznie dziękuję wydawnictwu Erica :)